Merhaba sevgili dostlar. Yaşadığımız çağda plastik artık hayatımızın vazgeçilmez bir parçası haline geldi ne yazık ki. Üretim kolaylığı, geri dönüşüm imkanı, fiyatının düşük olması, hafiflik, beklenen korumayı sağlıyor olması tercih edilmesinin ana sebepleri. Bütün bunlar güzel de ne kadar sağlıklı. Acaba kullanacağımız ya da kullandığımız plastik ambalaj materyalleri ya da saklama kapları gerçekten iddia edildiği gibi sağlığımıza zararlı değil mi? Yaksa biz sağlıklı zannedip aslında zehir mi kullanıyoruz… Bu ürünler hayatımıza son 20 yılı daha yoğun olmak üzere son 50 yıldır girdiler. 15 bin yılı aşkın insanlık tarihi içinde çok kısa bir süre. Dolayısıyla biz henüz bunların tam olarak vücudumuzda neler yaptığını bilemiyoruz. Şu ana kadar ortaya çıkan etkileri ile sağlığımızı bazı konularda olumsuz etkilediğini öğrendik ve o alanda plastik kullanımından vaz geçtik ama ilerleyen zamanlarda ortaya nelerin çıkacağını henüz bilmiyoruz. Örneğin hatırlarsınız, bir ara tek kullanımlık köpük plastikten yapılmış çay kahve bardakları vardı. İçerken elimizi yakmadığından kağıt bardaktan daha iyi diye düşünüyorduk. Sonra öğrendik ki içine konan sıcak içecekler oluşan mikroplastiklerin çaya geçmesi sonucu bizi kanser ediyormuş! Şimdi bunu kullanmaktan vaz geçtik. Diğerlerinin hakkında da bilimsel çalışmalar yapıldıkça ortaya çıkacaktır ne gibi zararları olduğu. Temkinli davranmak en iyisi demek gerek.
Aslında, plastik materyallerin gıda saklama amacıyla kullanılması, hem sağlık hem de çevre açısından çeşitli riskler taşımaktadır. Bu yazıda, plastik materyallerin gıda saklamada kullanılmaması gerektiğine dair başlıca nedenleri ele alacağım.
- Sağlık Üzerindeki Etkileri: Plastik ambalajlar, özellikle de polivinil klorür (PVC) ve polikarbonat gibi türler, gıdalara zararlı kimyasallar salabilir. Bu kimyasallar arasında bisfenol A (BPA) ve fitalatlar bulunmaktadır. BPA, hormonları taklit edebilir ve endokrin sistemini bozabilir. Fitalatlar ise üreme sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Ayrıca bu maddelerin neredeyse tamamı kanserojen (kanser yapıcı) etkiye sahiptir. Bu maddeler, özellikle sıcak gıdalarla temas ettiğinde daha fazla salınma eğilimindedir. Ayrıca içine konan gıdanın pH değeri de bu salınımda etkilidir. Asidik pH değerine sahip gıdalar (Meyve suları, turşu, sirke vs.) plastiğin çözünerek mikroplastik oluşmasını daha da hızlandırır ve içine koyduğumuz gıdalara, oradan da vücudumuza geçerek yapacağını yapar.
- Mikro plastik Kirliliği: Plastik ambalajlar zamanla parçalanarak mikro plastiklere dönüşebilir. Bu mikro plastikler, gıdalara bulaşabilir ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Mikrop lastiklerin vücutta birikmesi, uzun vadede çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
- Çevresel Etkiler: Plastik materyallerin çevreye olan olumsuz etkileri de göz ardı edilemez. Plastik atıklar, doğada yüzlerce yıl boyunca bozulmadan kalabilir ve ekosistemlere zarar verebilir. Denizlerde biriken plastik atıklar, deniz canlıları tarafından yutulabilir ve bu canlıların ölümüne neden olabilir. Bu şekilde organizması kirlenen deniz canlılarını gıda olarak tükettiğimizde biz de aynı kirliliğe maruz kalırız, hayatımıza hiç plastiği sokmamış olsak bile. Ayrıca, plastik üretimi sırasında fosil yakıtlar kullanılır ve bu da karbon ayak izini artırır.
- Alternatiflerin Mevcudiyeti: Gıdaların saklanmasında kullanılabilecek birçok alternatif materyal bulunmaktadır. Cam, paslanmaz çelik, ağaç, toprak ve seramik kaplar, bambu ve biyolojik olarak parçalanabilen ambalajlar, plastiklere kıyasla daha güvenli ve çevre dostu seçeneklerdir. Bu materyaller, gıdaların tazeliğini korurken, sağlık ve çevre üzerindeki olumsuz etkileri minimize eder.
Plastik materyallerin gıda saklamada kullanılması, sağlık ve çevre açısından ciddi riskler taşımaktadır. Bu nedenle, daha güvenli ve sürdürülebilir alternatiflerin tercih edilmesi önemlidir. Gıdaların saklanmasında plastik yerine cam, paslanmaz çelik, tahta, toprak, seramik veya biyolojik olarak parçalanabilen materyallerin kullanılması hem bireysel sağlığımızı korumak hem de çevreyi korumak adına atılacak önemli bir adımdır.
Plastik Ambalajların Kullanımında Bilinçsizce Yapılan Hatalar:
- Aslında gıda ile temasına uygun olmadığı bilinen bir maddeden imal edilmiş olan ambalajların gıda saklama kabı olarak kullanılması. Örnek: Plastik boya ve badana kutularının yoğurt kabı, peynir kabı vs. olarak kullanılması.
- Gıda ile teması uygun materyalden yapılmış olsa bile saklama kabının içine bir şey olmaz düşüncesiyle sıcak gıdaların konulması.
- pH değerinin asidik veya bazik olduğu bilinen gıdaların bu tür gıda ile temasının uygun olduğu iddia edilen saklama kaplarında muhafaza edilmesi. Gıda ile teması uygun olmayan diğer ambalaj materyallerinden bahsetmiyorum bile, onlar kesinlikle gıda ile temas etmemeli.
- Su şişesi olarak kullanılan pet şişelerin içi dolu olduğu halde direkt güneş ışığına ve ısıya maruz bırakılması. Sadece pet şişelerin değil tüm plastik ambalajların direkt güneş ışığına ve ısıya maruz bırakılmaması gerekir.
Plastik Ambalaj Türleri:
Plastik ambalajların değişik türleri vardır. Bu türlerden bazıları PET (Polietilen tetra fitalat), PVC (Poli vinil klorür), PP (Poli propilen), PS (Poli stren) ve PE (Polietilen).
Plastik bir kabı elinize aldığınızda altında, kapağında veya etiketinde oklardan müteşekkil bir üçgen ve üçgenin içerisinde bir rakam görürsünüz. Üçgen tek başına ürünün geri dönüşebilir olduğu anlamına gelir. İçindeki rakam da elinizdeki plastiğin hangi tür olduğunu gösterir. Bunlar:
- 1 numara PET veya PETE– Polietilen tetra fitalat :
Bu plastik en yaygın kullanım oranına sahiptir. Çok yumuşak, şeffaf ve gıdalarda tek kullanım içim güvenli olduğu kabul edilir. Dondurulmamalı, bulaşık makinesinde yıkanmamalı ve mikrodalga fırında kullanılmamalıdır. İçinde bulunan gıda maddesine herhangi bir zararlı madde sızdırmaz. Ancak tekrar kullanım için yeterince temizlenemez ve tekrar kullanıldığında zararlı bakteriler ürer. Bu yüzden PET şişeleri tekrar tekrar kullanma alışkanlığını bırakmamız yararımıza olur. Ayrıca bu şişeler doğada oldukça zor çözünmektedir.
- 2 numara HDPE veya HDP – Yüksek Yoğunluklu Polietilen :
HDPE, High-Density Polyethylene (Yüksek Yoğunluklu Polietilen)’in kısaltmasıdır. Gıdalarla kullanımının güvenli olduğu kabul edilir. Daha çok süt, deterjan, oyuncak ve plastik torbaların imalatında kullanılır. Suya herhangi bir kimyasal karıştırmaz ve uzmanlar tarafından en tercih edilen plastik olarak gösterilmektedir.
- 3 numara PVC veya V – Polivinil klorür :
Bu plastik ürünler gıdalarla kullanılmamalıdır. İçindeki zararlı maddeleri gıdalara sızdırır. Buna rağmen yine de çoğunlukla yiyecek kapları, yumuşak materyaller ve oyuncaklar için kullanılır. Suya zehirli madde karıştırabilen bu plastiğin şişelerde kullanımı tavsiye edilmiyor. Bununla yapılmış oyuncağı çocuğunuzun ağzına sokup durduğunu düşünsenize!!!
- 4 numara LDPE – Düşük Yoğunluklu Polietilen :
Kuru temizleme, çöp torbaları, yemek saklama kaplarında bulunur. Zararsız olduğu iddia edilir. Suya herhangi bir kimyasal karıştırmasa da, bu plastiğin su şişesi olarak kullanılması yasaklanmıştır. Yine de bu plastiğin kullanıldığı bir gıda satın alıyorsanız iki kez düşünmeniz gerekiyor. Zira suya karıştırmadığı kimyasalları, gıdalara bulaştırabilme ihtimaline sahip.
- 5 numara PP – Polipropilen :
En güvenli plastik türü olarak kabul edilir. Yoğurt kapları, plastik kapaklar, çocuk bezlerinde kullanılır. Beyaz renkte ve yarı şeffaf renktedir. Isıya karşı yüksek bir dirence sahip olduğundan ısıtıldığında diğer plastiklerin aksine erimiyor. Bu da onu muhafaza ettiği ürün için iyi bir koruyucu yapıyor. PP, aynı zamanda gıdada yağlanma ve rutubeti engellemek için ideal bir plastik çeşidi olduğu iddia edilmektedir. Ancak her 5 numara PP malzeme gıda ile temasa uygun değildir. Gıda ile temasa uygun olduğu söylenenlerde içinde 5 yazan üçgenin yanında yiyeceğe uygun olduğu anlamında bir bardak ve çatal damgası da bulunur. Yiyecek konacak kaplarda bu işaret hangi materyalden yapılırsa yapılsın mutlaka olmalıdır.
- 6 numara PS – Polistiren :
Çok farklı amaçlarla kullanılan ucuz ve hafif bir plastik türüdür. Genellikle kullan-at tarzda (yemek paketleri, plastik bardaklar, tabaklar, yumurta kapları ve kaşık) vs. için kullanılıyor. Isındığı zaman kanserojen bileşikler yayabiliyor. Bu yüzden uzun süreli kullanımlarda kesinlikle tavsiye edilmiyor. En çok kullanılan bir şey olmasına rağmen zararlıdır. Siz bunu “köpük” olarak bilirsiniz.
- 7 numara (BPA) ve Polikarbonat (PC) ve Diğerleri :
Sporcu su şişeleri, biberonlar, yemek saklama kapları ve bazı pet şişelerde kullanılıyor. Kullanılan bu plastiğin, en tehlikeli ve uzak durulması gereken plastik olduğu söyleniyor. Karışık polikarbon materyallerden imal edildiği için geri dönüşüme uygun değil. Bunun da ötesinde, kullanımında BPA (Bisphenol A) kullanıldığı için yemeğe ya da içeceğe kimyasallar karıştırabiliyor.
Son olarak sirke ve turşu gibi gıdaları büyük miktarlarda üretenler için de bir uyarıda bulunayım. Bu arkadaşlarımız yüksek miktarlarda üretim yaptıkları için cam kavanoz kullanamıyorlar. Camdan sonra en güvenli olan paslanmaz çelik kazanlar. Ama bunların edinilmesi de hakikaten ciddi bir maliyet. Daha sonra meşe fıçılar geliyor. Fakat buna da erişim çok zor. Bedelini ödeyecek ekonomik gücünüz olsa bile imal edeni bulup almak çok zor. Bir sonraki tercih toprak kaplar olmalı. Ama bunun da toprağının menşeini içeriğinde asbest bulunup bulunmadığını, sırlı ise kullanılan sırın sağlıklı ve doğal olup olmadığını bilmemiz gerekiyor. Bilemiyorsak toprak kaplardan da uzak durmalıyız. Ayrıca toprak kaplar son derece ağır, yerlerinden kıpırdatmak imkansız hale geliyor içleri dolunca. Son çare benim kendi adıma “kerhen” onay verdiğim dışı mavi içi beyaz plastik, kapaklı variller. Bunlar çokça tercih ediliyor zaten. Hem ucuz 
hem tedariği kolay, hem de çeşitli ebatlarda üretildiğinden ihtiyacınıza uygun büyüklüktekine de erişim çok kolay. Gıda ile temas eden yüzeyi 5 numara PP ile kaplı olduğu için plastiğin en az zararlısı diyebiliriz. Eskiden kullandığımız türlü renklerde bulunan bidonları, çöp kovalarını, plastik badana, boya kaplarını, madeni yağ (motor yağı) şişelerini kısaca altına baktığınızda üçgen içinde 5 yerine farklı bir rakam yazan hiçbir plastik kabı gıda için kullanmayın. Hele evde yapacağınız sirke, turşu, şalgam suyu gibi probiyotik gıdalar için cam dışında hiçbir şeyi kullanmayın. Saygılarımla.