Alıç (Crataegus) Çayı Nedir – Ne değildir?

Günümüzde bitkisel çaylar yalnızca keyifli bir içecek değil, aynı zamanda birer tedavi aracı olarak görülmeye başlandı. Geleneksel bilgiden modern fitoterapiye uzanan bu yolculukta, her fincan çay bir umut, her bitki bir şifa niyetiyle tüketiliyor. Ancak bu şifa arayışı bazen bilinçsizce yapılan seçimlerle riskli bir hâl alabiliyor.

Bitki çayı olarak tükettiğimiz bitkiler çoğunlukla tıbbi etkileri olan bitkilerdir. Bu da demektir ki, her yudum vücudumuzda olumlu ya da olumsuz bir etki yaratabilir. Dolayısıyla, hangi bitkiyi neden içtiğimizi, hangi hastalıkla uyumlu olduğunu ve hangi ilaçlarla etkileşime girebileceğini iyi bilmemiz gerekir.

Bu yazıda, sıkça tüketilen bitki çaylarından biri olan alıç çayını ele alacağız. Alıç bitkisinin çiçekleri yaprakları ve meyveleri benzer tıbbi etkilere sahiptir. Çay olarak bunların hepsi tüketilebilir. Ancak hem meyve çayı daha lezzetli olduğu için içimi daha konforludur hem de tıbbi etkileri yaprağa göre daha güçlüdür. O nedenle meyve çayı üzerinde duracağız. Alıç nedir, ne işe yarar, hangi hastalıklara iyi gelir, hangileriyle uyumsuzdur?

Gelin birlikte inceleyelim.

Alıç Meyvesi

Alıç (Crataegus), gülgiller (Rosaceae) familyasına ait dikenli bir ağaç veya çalı türüdür. Anadolu’nun taşlı tepelerinde kendiliğinden yetişen bu meyve, kırmızıdan sarıya değişen tonlarıyla adeta sonbaharın habercisidir. Halk arasında “Alıç, Alış, Aloş, Aluç, Eloç, Geyik dikeni, Halıç, Haluç, Kızlar yemişi, Kuş yemişi, Yemişen, Yemişken, Yemşen” olarak da bilinir.

Alıç meyvesinden yapılan çay; yapraklarından elde edilen çaya benzer etkiler gösterse de ek olarak kardiyotonik, kalp ritmini düzenleyici, kolesterol dengeleyici (LDL seviyesinin düşürülmesi) ve hafif idrar söktürücü etkisi ile öne çıkar.

Genellikle Crataegus orientalis gibi türler meyve olarak tüketilir veya sirkesi yapılır. Ancak kalp ve damar sağlığı hedefleniyorsa, Crataegus monogyna türü tercih edilmelidir. Bu tür, halk arasında “yemişen” veya “yabani alıç” olarak bilinir.

Alıç Yaprağı

Alıç bitkisinin (Crataegus türleri) yapraklarıdır. Antioksidan zenginidir. Flavonoidler ve antosiyaninler içerir. Yaprakları da meyvesi gibi damar genişletici ve dolaşımı düzenleyici etkileri ile kalp ve damar sağlığına destek verir. Vitamin ve mineral içeriğiyle vücut direncini arttırır dolayısıyla bağışıklığı güçlendirir. Mide ülseri ve gastrit gibi rahatsızlıklarda destekleyici olabilir.

🌿 Alıç (Crataegus) Türleri

Ülkemizde doğal olarak yayılan 17 türü , bir alt türü, iki varyetesi ve onlarca melezi bulunmaktadır. Bu türler; Crataegus pentagyna, C. davisii, C. tanacetifolia, C. orientalis, C. bornmulelleri, C. azovitsii, C. pontica, C. aronia, C. sinaica, C. myeri, C. dikmensis, C. astrosanguinea, C. curvisepala, C. stevenii, C. pseudoheterophylla, C. monogyna, C. microphlla’dır. Bunların dışında birçok varyete, form ve kültüvarları mevcuttur.

🧬 Fiziksel Farklar

💊 Sağlığa Etkisi ve Farmakolojik Farklar

🍎 Besin Değeri

Alıç meyvesi düşük kalorili olmasına rağmen zengin bir içeriğe sahiptir:

• Flavonoidler
• Antioksidanlar
• Pektin ve diyet lifi
• Askorbik asit (C vitamini)
• Potasyum, magnezyum, kalsiyum gibi mineraller

💚 Faydaları

• Kalp damar sağlığını destekler
• Kan basıncını düzenler
• Kolesterolü dengeleyebilir
• Sindirimi kolaylaştırır
• Stresi azaltabilir
• Bağışıklık sistemini güçlendirebilir

❤️ Kalp Sağlığına Etkileri

• Kan basıncını düşürür
• Kalp krizi riskini azaltabilir
• Damar elastikiyetini artırır
• Geleneksel tıpta kalp ilacı olarak kullanılmıştır

🌀 Sindirim Sistemine Etkileri

• Mide rahatsızlıklarını hafifletir
• Bağırsak hareketlerini düzenler
• Anti-inflamatuar etkisiyle sindirimi yatıştırır

🍵 Alıç Çayı Tarifi

Malzemeler:

• 1 tatlı kaşığı kurutulmuş alıç meyvesi veya yaprağı (Yaprak ve meyveyi bir arada kullanmamanızı tavsiye ederim).
• 1 bardak kaynar su

Hazırlık:
Kaynar su bitki parçalarının üzerine dökülerek 10–15 dakika demlenir. Süzülerek isteğe bağlı bal veya limon ile tatlandırılarak içilir. Günde 1 – 2 fincan yeterlidir. Sabah ve akşam yemeklerinin üstüne içilmesi uygun olur. Sürekli içilecekse 3 hafta sürekli kullanım sonrası bir hafta ara vermek suretiyle içilmelidir. Hamileler, emzirenler ve kronik rahatsızlığından ötürü düzenli ilaç kullananlar mutlaka doktor veya eczacıya danışarak kullanmalıdır.

⚠️ Zararları ve Uyarılar

• Alerjik reaksiyonlara neden olabilir
• Kan sulandırıcı ilaçlarla etkileşebilir
• Fazla tüketimde mide bulantısı, baş dönmesi, çarpıntı yapabilir
• Hamilelikte mutlaka sağlık profesyoneline danışılmalıdır

❓ Sık Sorulan Sorular

• Ne zaman toplanır? → Ekim ayında
• Taze mi kurutulmuş mu? → Her ikisi de kullanılabilir
• Hangi renk daha faydalı? → Yemişen olarak bildiğimiz Crataegus monogyna bitkisinin meyve rengi kırmızı ve sarı olan türleri farklı antioksidan profillerine sahiptir. Ancak kırmızı olan ve ülkemizde bolca yetişen türü daha zengin içeriğe sahiptir.
• Günlük doz? → 5–10 adet meyve önerilir, kişisel duruma göre değişebilir

⚠️ Alıç ve İlaç Etkileşimleri

Alıç çok faydalı, adeta eczane gibi bir bitki olarak görülebilirse de çok masum değildir. Bir çok ilaç ile etkileşime girerek onların etkilerini azaltabilir veya çoğaltabilir. Bu da sizin tedavi düzeninizin bozulması anlamına gelir. Eğer düzenli kullandığınız ilaçlar varsa ve aşağıdaki tabloda yer alan ilaçlardan birini sürekli kullanıyorsanız alıç çayını veya sirkesini doktorunuza ya da eczacınıza danışmadan içmemelisiniz.

🌿 Alıç (Crataegus spp.) – İlaç Etkileşimleri Tablosu

Sağlıklı günler dileklerimle.

Ecz. Fevzi Yapıcı

📚 Kaynakça:

1. Farmakolojik ve Terapötik Etkiler: Alkan, İ., & Mutlu Gülmemiş, A. G. (2022). Alıç Bitkisinin (Crataegus spp.) Metabolik Etkileri ve Terapötik Potansiyelleri. IHSLC 2022 Bildiri Kitabı. PDF erişimi
2. Beslenme ve Diyetetik Perspektifi: Yurti, E., & Toprak, K. (2023). Alıç (Crataegus): Sağlık İçin Doğanın Küçük Mucizesi. DergiPark. Makale erişimi
3. Gıda Mühendisliği ve Bileşen Analizi: Vatansever, H. (2016). Alıç (Crataegus tanacetifolia, Crataegus monogyna) Meyvesi Çeşitlerinden Üretilen Marmelat ve Reçellerin Bazı Özelliklerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Tez erişimi
4. Bitki-İlaç Etkileşimleri Genel Kaynağı: Hayy Kitap (2022). A’dan Z’ye Bitki-İlaç Etkileşimleri. İstanbul: Hayy Kitap. (Basılı kaynak, ISBN: 978-605-06-1234-5)
5. Botanik ve Flora Referansı: Davis, P. H. (1972). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh University Press.
6. Uluslararası Farmakoloji Derlemeleri: Tadić, V. M., et al. (2020). Phytomedicine Review on Hawthorn (Crataegus spp.). Phytomedicine, 78, 153305. / Wang, X., et al. (2018). Crataegus in Cardiovascular Pharmacology: A Review. Frontiers in Pharmacology, 9, 1–12.
7. Alıç Nedir? Alıç Meyvesinin Faydaları